Het goddelijke lotsbestemming (Qadar).
Is elke gebeurtenis in ons leven voorbestemd? Ligt ons hele leven voor ons uitgestippeld en wat we ook doen of hoe we het ook proberen te vermijden, ons leven zal zich op een bepaalde, vooraf bepaalde manier ontvouwen? Bestaat er zoiets als het lot of de bestemming? Zo ja, hoe zit het dan met vrije wil? Worden we niet verondersteld de vrijheid te hebben om onze daden te kiezen? Wordt de vrije wil niet teniet gedaan als het lot bestaat?
Voorbestemming: een Islamitisch perspectief
Om het Islamitisch perspectief op voorbestemming en vrije wil te begrijpen, moeten we eerst een paar basisfeiten kennen die voor Moslims de basis van het geloof vormen:
1- God is de enige Onderhouder van het hele universum en Hij is de Meest Barmhartige. De Koran begint met: “Lof zij God, de Heer der Werelden, de Heer van Barmhartigheid, de Gever van Barmhartigheid…” (1:1-2)
2- Allah heeft de mens in de fijnste staat geschapen. God vermeldt in de Koran: “Wij hebben de mens zeker in de beste gestalte geschapen.” (95:4)
3- Het voornaamste doel van het menselijk leven is het aanbidden van God. “En Ik heb de djinn en de mensen niet anders geschapen dan om Mij te aanbidden.” (Koran, 51:56). Er zij op gewezen dat het islamitische begrip van aanbidding alle menselijke inspanningen omvat die worden nagestreefd voor rechtvaardige doeleinden en in overeenstemming met Gods geboden.
4- Ons leven is een beproeving en wij zullen in het hiernamaals voor onze daden worden geoordeeld. God zegt in de Koran: “Gezegend is Hij in Wiens handen de heerschappij is en Hij die over alle dingen macht heeft; Hij die de dood en het leven heeft geschapen, opdat Hij moge beproeven wie van u de beste daad verricht; en Hij is de Almachtige, de Vergevensgezinde.” (67:1-2).
5- Hij is Alwijs, en Hij beproeft ons naar onze kracht. De Koran citeert: “God belast geen ziel met meer dan zij kan dragen; ieder krijgt wat goeds zij heeft gedaan en ondergaat haar kwaad.” (2:286)
6- Allah is Alwetend en Alomtegenwoordig – d.w.z. dat Hij volledig op de hoogte is van Zijn schepping en altijd aanwezig is. Hij is ook Almachtig, dus wat Hij verordent vindt plaats, en wat Hij niet wil, gebeurt niet. God – er is geen godheid buiten Hem, de Eeuwig Levende, de Onderhouder van [al] het bestaan. Hij wordt niet door droefheid overvallen, noch door slaap. Aan Hem behoort alles wat in de hemelen en alles wat op aarde is. Wie is het, die bij Hem kan bemiddelen, behalve met Zijn toestemming? Hij weet wat vóór hen is en wat ná hen zal zijn en zij omvatten niets van Zijn kennis dan wat Hij wil. Zijn troon strekt zich uit over de hemelen en de aarde, en hun behoud vermoeit Hem niet. En Hij is de Allerhoogste, de Grootste. (2:255)
Hij heeft ons een ‘vrije wil’ gegeven
Met andere woorden, de mens is Gods beste schepping die een speciaal doel in het leven heeft, namelijk Hem te aanbidden. De Islam leert ons dat Hij ons een vrije wil heeft gegeven om ons leven te leiden zoals wij dat willen, maar de uitkomst van elk van onze daden wordt beheerst door de wil van God. Als God niet wil dat iets gebeurt, zal het niet gebeuren, hoe hard we het ook proberen. En als Hij wil dat iets gebeurt, dan zal het gebeuren, wat wij ook doen om het tegen te houden.
Men zou dan kunnen zeggen: “Wat is het nut van streven in dit leven als we zullen krijgen wat God al heeft verordend?” Dit lijkt logisch, maar het is natuurlijk een misvatting. In feite legt de Islam grote nadruk op het leveren van inspanningen voor een gewenst doel. In de Koran zegt God: “En dat er voor de mens niets anders is dan dat [goed] waarvoor hij zich inspant en dat zijn inspanning gezien zal worden – Dan zal hij ervoor beloond worden met de volste beloning En dat voor uw Heer de eindigheid is”(53:39-42).
Hij brengt evenwicht dankzij het lot
Nogmaals, inspanning leveren maakt deel uit van de macht die wij hebben in de vorm van de vrije wil – als wij die verspillen met een zelfgenoegzame houding, dan zijn wij ondankbaar voor de zegen die wij hebben. We moeten alles doen wat in ons vermogen ligt om ons leven te optimaliseren – tegelijkertijd moeten we erkennen dat Gods macht en domein veel groter zijn. Hij denkt niet alleen aan ons, maar aan de hele mensheid, aan de hele wereld, nee, aan het heelal zelf! Hij is Degene die door het lot het leven van mensen, dieren, planten in evenwicht brengt en tegelijkertijd planeten en andere hemellichamen in harmonie brengt.
Velen protesteren dat als God alles bestuurt, waarom Hij dan toestaat dat er bloedbaden onder onschuldigen, folteringen, ziekten en de ergste vormen van kwaad bestaan? Inderdaad, de Islam schrijft God geen kwaad toe. God laat tragedie en ellende toe in deze wereld om redenen die de mensen vaak ontgaan; het kan een test zijn voor die mensen, een vorm van loutering, of een waarschuwing voor de rest van ons om ons leven te beteren. De uiteindelijke waarheid is alleen aan God bekend en onze overtuiging is dat God rechtvaardig en goed is, zelfs in die zaken waarin wij Zijn wil niet begrijpen. De Koran geeft ons een glimp hiervan in de interactie tussen Mozes en een geleerde man in hoofdstuk 18, verzen 60 tot en met 82. (Zie het hier.)
Bovendien heeft God de mensen rekenschap laten afleggen op de Dag des Oordeels, waarop Hij ons zal belonen voor het gehoorzamen van Hem en het rechtvaardig handelen in deze wereld, of ons zal straffen voor het overtreden van Zijn grenzen en het leiden van een grillig bestaan. Dit bewijst eens te meer het belang van de vrije wil in ons leven. God zal ons oordelen op grond van de keuzes die wij in dit leven maken, niet op grond van het lot dat Hij voor ons heeft bepaald. De Koran bevestigt dit als volgt: “Wie goed doet – het is voor zijn [eigen] ziel; en wie kwaad doet [doet dat] tegen haar. En uw Heer is nooit onrechtvaardig jegens [Zijn] dienaren.” (41:46).
De invloed van het geloof in het Goddelijk Lot
Waarlijk, wanneer wij de Goddelijke Bestemming aanvaarden, leiden wij een meer bevredigend en productief leven. Wanneer wij niet krijgen wat wij wensen of nastreven, voorkomt ons geloof in de Goddelijke Bestemming dat wij moedeloos of gefrustreerd worden. Wij aanvaarden de tragedie als een test van God en onderwerpen ons met geduld en waardigheid aan Zijn wil.
En als onze plannen succesvol zijn of ons iets goeds overkomt, weerhoudt het geloof in het goddelijk lot ons ervan al te opschepperig of arrogant te worden. Veel succesvolle mensen hebben het gevoel dat hun rijkdom en status te danken zijn aan het feit dat ze slimmer, wijzer, sterker, of gewoon meer verdienen dan anderen. Maar de waarheid is dat zij misschien bepaalde keuzes hebben gemaakt, maar het is God die die keuzes voor hen goed heeft laten uitpakken.
Allah zegt in de Koran: “Er kan geen ongeluk gebeuren, noch op de aarde, noch in jullie zelf, wat niet opgeschreven was voordat Wij het tot stand brachten – dat is gemakkelijk voor God – dus hoeven jullie niet te treuren om wat jullie missen of je te verkneukelen over wat jullie winnen. God bemint de verwaande, de opschepperige niet” (57:22-24). Deze instelling helpt ons een vervullend en gelukkig leven te leiden. We worden dankbaarder en leren een versterkende betekenis te geven aan onze ervaringen, of die nu goed of slecht zijn.
Geloven in het lot geeft ons kracht
Het geloof in het goddelijk lot is ook een grote bron van moed. Wanneer wij weten dat geen ramp of kwaad ons kan treffen zonder de wil van God en dat het tijdstip van onze dood vooraf is vastgesteld, leiden wij een rechtschapen en moedig leven. De Koran vermeldt:
“Zeg: ‘Alleen wat God heeft verordend zal ons overkomen. Hij is onze Meester; laten de gelovigen hun vertrouwen in God stellen.”” (9:51)
“Waar gij ook zijt, de dood zal u overvallen, zelfs al zoudt gij u bevinden binnen torens van verheven bouw…” (4:78)
Samenvattend, het lot is één van de geloofsartikelen van de Islam. Het leert de moslims om het beste uit hun middelen te halen en de resultaten aan God over te laten.