Jodendom in een notendop

Het jodendom is een cultuur, een levenswijze en een religie. Het jodendom is net als het christendom en de islam een monotheïstische godsdienst. De profeten van het jodendom hebben opgeroepen tot het aanbidden en dienen van de ene God. Maar hoe is het jodendom ontstaan? Lees verder als je hier meer over wil weten.

De ontstaansgeschiedenis

Rond 2000 v. Chr. waren de inwoners van Mesopotamië, het huidige Irak, polytheïstisch, dat wil zeggen dat zij in meerdere goden geloofden. Dit veranderde toen Abraham عليه السلام de openbaring kreeg van de Ene God, dat hij samen met zijn vrouw, met Lot en zijn slaven naar Kanaän, het Beloofde Land, moest vertrekken om er zijn eigen volk te stichten. Abraham wordt door de joden gezien als de aartsvader of stamvader van het jodendom en daarmee de eerste jood.

God sluit een verbond met Abraham, zoals hij dat heeft gedaan met Noach (Nuh)en Mozes (Musa) عليهم السلام. Abraham belooft God te gehoorzamen en God belooft dat hij hem zal zegenen en hem veel nakomelingen zal geven. Zijn vrouw Sara kan geen kinderen krijgen, daarom baart hun slavin Hagar hem een zoon, Ismaël عليه السلام. Een paar jaar later blijkt Sara zelf echter ook nog zwanger te zijn op hoge leeftijd. Zij krijgt een zoon: Izaak (Ishaaq) عليه السلام die een profeet zou worden.

De belangrijkste profeet voor de joden is Mozes (Musa) عليه السلام, die rond rond 1200 v.Chr. in Egypte leefde. Zijn volk was daar terecht gekomen nadat Jozef, de zoon van Jakob, kleinzoon van Izaak en achterkleinzoon van Abraham عليهم السلام, als slaaf werd verkocht en in Egypte terechtkwam, waar de farao’s heersten. Terwijl Jozef in zijn tijd nog geëerd werd als bewaarder van de schatkamer en voorraadkamer, een soort minister van Financiën, werden zijn nakomelingen tot slaaf gemaakt door de farao. Omdat het aantal joden enorm groeide, bepaalde de farao dat alle pasgeboren jongetjes van de joden moesten worden gedood. De moeder van Mozes vroeg God om hulp en besloot hem in een rieten mandje op de rivier te zetten. Hij werd gespot door de vrouw van de farao die hem vervolgens in huis haalde om hem op te voeden alsof het haar eigen zoon was. Toen Mozes عليه السلام opgroeide, koos hij de kant van de joden. Hij doodde per ongeluk een Egyptenaar, vluchtte weg uit Egypte naar Midjan en trouwt daar. Maar hij krijgt later de opdracht om terug te keren naar de farao om de vrijlating van zijn volk te eisen. Uiteindelijk vertrekt Mozes عليه السلام met zijn volk, maar de farao besluit om de achtervolging in te zetten. Bij de Rode Zee raken de joden in paniek. Maar Mozes عليه السلام roept God aan die de zee splijt en de joden steken de zee over. Het leger van de farao gaat ze achterna, maar de zee sluit zich en de farao komt samen met zijn leger om het leven.

Als hij met zijn volk bij de berg Sinaï aankomt, sluit God een verbond met de joden. Als zij zich God zouden gehoorzamen, zouden zij het Beloofde Land krijgen. Maar toen Mozes عليه السلام de berg op ging voor 40 nachten en de Tien Geboden ontving, was zijn volk ongeduldig geworden en had men zich laten verleiden om een gouden kalf te aanbidden. Meerdere keren waren de joden ongehoorzaam, waardoor zij als straf ongeveer 40 jaar in de woestijn moesten rondzwerven. De opvolger van Mozes, Jozua, zou vervolgens Jeruzalem hebben veroverd.

Het zou pas een paar honderd jaar later zijn dat David عليه السلام een groot koning zou worden. En daarna rond het jaar 900 v.Chr. regeerde zijn zoon Solomon (Suleyman) عليه السلام, die een grote tempel in Jeruzalem bouwde. Na de dood van Solomon werd het rijk opgedeeld in twee koninkrijken: koninkrijk Israël en koninkrijk Juda. Het rijk raakte in verval omdat de joden zich opnieuw tot afgoden wendden. Als straf stuurde God in 586 v.Chr.  de Babyloniërs van koning Nebukadnezar met een leger naar Jeruzalem om de tempel te vernietigen. De joden werden in ballingschap geplaatst in Babylonië (gebied Irak/Iran). Dit wordt de eerste diaspora genoemd. Zij bleven daar circa 70 tot 80 jaar. Sinds die tijd leven de meeste joden vaak als een minderheid tussen andere volkeren.

De Babylonische ballingschap is voor het jodendom een zware periode geweest. De details van de Thora (de eerste vijf boeken van de Tenach, de Hebreeuwse Bijbel) mochten eerst niet op papier gezet worden en de mensen waren veel vergeten. En daarnaast had koning Nebukadnezar ook nog de geschriften die er wel waren grotendeels verbrand. Daarom werden zowel de mondelinge als schriftelijke overleveringen zo goed en kwaad als het ging (alsnog) op schrift gesteld in de vorm van de Misjna en Talmoed. De Talmoed is voor de joden het belangrijkste boek na de Tenach. Het bestaat uit commentaren van belangrijke rabbijnen en schriftgeleerden op de Tenach.

Sommige joden vertrokken in die tijd naar het Arabische schiereiland. Er waren ongeveer 3000 Joden in Medina in de tijd dat profeet Mohammed ﷺ naar Medina emigreerde. In 538 v.Chr. veroverden de Perzen Babylon en mochten de joden terugkeren naar Juda.

In de loop van de geschiedenis werden de joden meerdere keren verbannen. Ze waren daarom altijd een minderheid in de landen waar ze woonden en werden vaak met argwaan bekeken. In de Tweede Wereldoorlog kregen de joden ook de schuld van wat er mis ging. Er zijn door toedoen van Hitler vele joden tijdens de Holocaust.

Belangrijke gebeurtenissen

1. In 586 kwamen de Babyloniërs met koning Nebukadnezar met een leger om Jeruzalem te veroveren en de tempel te vernietigen. Tot vandaag de dag is de muur (klaagmuur) overgebleven.
2. Sommige joden werden gedood, andere werden naar Babylonië gestuurd in ballingschap.
3. Er waren ook joden die emigreerden naar het Arabische schiereiland (Medina). Er waren ongeveer 3000 Joden in Medina in de tijd dat de profeet Mohammed ﷺ naar Medina emigreerde.
4. Koning Nebukadnezar verbrandde bijna alle joodse heilige boeken. Dit betekende dat er eigenlijk weinig exemplaren waren van de heilige boeken, die met de hand geschreven waren. Mensen die de Thora uit het hoofd hadden geleerd waren er niet meer.
5. In de tijd van ballingschap werd op schrift gesteld, wat men zich nog herinnerde en wat overgebleven was van de heilige geschriften. Ook de discussies tussen rabbijnen en andere schriftgeleerden werden op papier gezet.
6. De Holocaust, de vervolging van de joden in de Tweede Wereldoorlog.

De belangrijkste bronnen

In het Jodendom maken de (meeste) Joden onderscheid tussen de mondelinge – en schriftelijke overleveringen. Het belangrijkste boek is de Tenach, ook wel de Hebreeuwse Bijbel genoemd. De Tenach bestaat uit 39 boeken, opgedeeld in drie hoofddelen, waarvan het eerste deel de Thora (wet) wordt genoemd. De andere twee delen heten Nebiin of Neviim (de Profeten) en Ketoebin of Ketoevim (de Geschriften).

De Thora is onderverdeeld in vijf boeken:

• Genesis,
• Exodus, hierin staan o.a. de tien geboden
• Leviticus,
• Numeri,
• Deuteronomium

Nebiin: geschriften die vertellen over de profeten

Ketoebin: de geschriften zoals de Psalmen, Spreuken, Job, de vijf rollen (Hooglied, Ruth, Klaagliederen, Prediker, Esther).

Bovendien hebben de joden ook de mondelinge overleveringen, zoals de Mishna, Talmoed, Tosefta, Gemara en Targum.

Mishna: de mondeling overgeleverde Thora, samen met allerlei commentaren daarop
Tosefta: een aanvulling op de Mishna
Gemara: omvat de commentaren van belangrijke rabbijnen, wetgeleerden en filosofen op de Mishna.
Talmoed: na de Tenach  het belangrijkste boek binnen het Jodendom. Talmoed bestaat uit Mishna en Gemara en bevat commentaren van belangrijke rabbijnen op de Tenach, meestal in de vorm van discussies tussen voor- en tegenstanders van een bepaald standpunt.
Targum is ook een commentaarboek op de Thora. tafseerboek van de Thauwrah in het Jodendom

Belangrijkste personen in het Jodendom

1. Abraham (Ibrahiem) عليه السلام : de aartsvader van de Joden, de stichter van het Jodendom die het tweede Verbond heeft ontvangen van God. De Joden beschouwen hem echter niet als profeet.
2. Sarah: de vrouw van Abraham, die Isaac baarde
3. Isaac (Ishaaq) عليه السلام : de zoon van Sarah en Abraham
4. Jakob (Yakub) عليه السلام : zoon van Isaac, die de bijnaam Isra’iel heeft. Ya’coub krijgt 12 zonen, die later 12 stammen vormen.
5. Jozef (Yusuf) عليه السلام : één van de 12 zonen van Ya’coub. Hij werd gevangen genomen door de Egyptenaren, maar later werd hij door de koning benoemd tot onderkoning.
6. Saul (Shamwiel): de eerste koning van het land van de joden
7. Mozes (Musa) عليه السلام : de profeet die de joden uit Egypte bevrijdde van slavernij en die hen wilde leiden naar het Beloofde Land met hulp van God. Mozes sluit na Noach en Abraham het derde Verbond met God.
8. Koning David (Dawoed) عليه السلام : een wijs man, die een groot leider was. Onder zijn leiding veroverde het volk Jeruzalem. Hij ontving als openbaring de Psalmen.
9. Solomon (Suleyman) عليه السلام : de zoon en tevens opvolger van David. Hij liet de eerste tempel bouwen die in 586 door de Babylonische koning Nebukadnezar verwoest werd.

Joodse Rituelen

1. Besnijdenis: op de 8^ste dag waarop de jongen ook zijn joodse naam krijgt
2. Bar mitswa (zoon van de wet): op 13^de wordt de Joodse jongen verantwoordelijk volgens de joodse wet. Hij krijgt dan het recht om aan alle gebieden van het joodse gemeenschapsleven deel te nemen en hij is verantwoordelijk voor het volgen van de wetten, tradities en ethiek. De jongen leest meestal een stukje uit de Thora en leidt een deel van de gebedsdienst.
3. Huwelijk: bruidspaar staat onder een zogenaamd choepa, een versierd dak dat het nieuwe huis van het echtpaar moet voorstellen. De bruidegom schuift ring aan vinger bruid; de rabbijn spreekt zeven zegenspreuken uit en tot slot trapt de bruidegom een wijnglas kapot. Het idee hierachter, is dat de herinnering aan de verwoesting van de tempel in Jeruzalem levend blijft.
4. Kasjroet: Deze geven aan wat wel en niet gegeten mag worden. [3]
5. Sjabbat: is de wekelijkse rustdag in het Jodendom. Sjabbat vindt plaats op zaterdag, de zevende dag van de joodse week en dient volgens de voorschriften in de Tenach in de eerste plaats te worden gevierd door een onthouding van alle arbeid. Volgens het eerste boek van de Tenach – Genesis – rustte God op deze dag uit van Zijn schepping die Hij in de zes dagen daarvoor tot stand had gebracht.
6. Koosjer: Toegestaan. Koosjer zijn de landdieren met gespleten hoeven. Vissen moeten schubben en vinnen hebben. Dieren en vogels moeten door een volwassen joodse man ritueel geslacht worden en al het bloed dient uit het vlees te zijn. Ook mag bij maaltijden geen zuivel en vlees tegelijkertijd worden genuttigd.

Stromingen binnen het Jodendom

Klassieke richtingen: dit zijn stromingen die niet meer bestaan, m.u.v. het gedachtengoed van de Karaïeten.

1. Saduceeïsche jodendom: ten tijde van het christendom ontstaan. Zij behoorden tot de machtige priesterklasse. Ze werden gehaat door het volk en verdwenen compleet van het toneel na de verwoesting van de tempel.
2. Essenisch jodendom: actief tussen ongeveer 150 v.Chr. en 70 n.Chr. toen de Romeinen de joodse opstand neersloegen. Er is aardig wat bekend over de Essenen vanwege de vondst van de Dode Zeerollen tussen 1947 en 1956 in de buurt van Qumran, waarvan bekend was dat de Qumran-sekte, een aftakking van de Essenen, er gevestgid was. Deze Dode Zeerollen omvatten een collectie van meer dan 900 documenten, waaronder meer dan 200 documenten van de Tenach.
3. Farizeïsch jodendom: een stroming die rond 200 v. Chr. is ontstaan. Zij hielden zich strikt aan de wet.
4. Karaïtisch jodendom: stroming die in de achtste eeuw is ontstaan, mogelijk als reactie op de islam. Alleen de Tenach wordt geaccepteerd en niet de mondelinge overleveringen. Vanwege de secularisatie neemt het aantal Karaïeten snel af, maar hun gedachtengoed is wel overgenomen door . Maymonides (Musa bin Maymoem) was een grote filosoof die leefde in de tijd van de Karaïeten.

Moderne richtingen:

1. Orthodox jodendom: deze richting kent de meeste aanhangers op dit moment, het zijn de ahl al-sunnah van het jodendom. Ze leven de joodse wetten, de halacha, strikt na. De Thora wordt als absolute waarheid beschouwd. Deze stroming bestaat uit verschillende bewegingen:
   • Charedisch (ultraorthodox) jodendom: De aanhangers van deze richtingen zijn voorstanders van de meest traditionele navolging van de joodse wetten. Religieuze aanhangers van het charedisch jodendom zijn vaak visueel herkenbaar. Mannen dragen soms een speciale lange jas of bijzondere hoed en vaak een zwarte Keppel en soms lange loshangende pijpenkrullen. Zij laten veelal hun baard staan. Religieuze vrouwen in deze richting dragen altijd een rok of jurk. Nadat ze getrouwd zijn, dragen ze een hoofdbedekking, zoals een hoofddoek of pruik.
   • Modern- orthodox jodendom: deze joden staat een aanpassing van het orthodoxe Jodendomaan de moderne maatschappij voor. Hierbij wil men geen veranderingen brengen in de orthodoxe wetgeving, de halacha, en het moderniseren. De mannen kleden zich meestal onopvallend en scheren zich. Keppeltje mag ook gekleurd zijn. Vaak zijn het zionisten.
2. Liberaal jodendom: deze richting ontstond in de 19e eeuw en had als doel om het historische jodendom met het moderne leven in overeenstemming te brengen, zodat strikte naleving van traditioneel godsdienstige wetten en rituelen niet langer een vereiste was. Volgens deze meest liberale tak van de religie moeten de joodse wetten, de Thora, worden aangepast aan moderne omstandigheden.
   • Reform Jodendom: hoofdtak van liberaal Jodendom. Ontstond rond 1800-1850 in Duitsland, als meest liberale stroming. Het reform-Jodendom ziet de traditionele joodse wet, de halacha, als totaal niet bindend en ziet de Thora als een door mensen geschreven boek van verhalen die niet letterlijk genomen dienen te worden.
3. Kabbala: mystieke stroming binnen het Jodendom, die beweert inzicht te hebben in de goddelijke natuur. Een soort soefibeweging. Veel beroemde artiesten houden zich bezig met de Kabbala.

Lees ook: Verschillen islam en christendom